Historia Warki

Warka to jedno z najstarszych miast na Mazowszu. Nie zachował się do naszych czasów akt lokacyjny miasta. Symboliczną datą nawiązującą do początków Warki jako miasta jest 1321 r. Z tego roku pochodzi dokument księcia Trojdena I, w którym potwierdza wcześniejsze nadania uposażenia dla dominikanów w Warce.  Do rozwoju miejscowości przyczyniło się kilka czynników: naturalne położenie nad rzeką, żyzne i urodzajne ziemie, dogodne warunki przeprawy przez Pilicę, położenie na szlakach handlowych i komunikacyjnych. Wszystko to spowodowało dynamiczny rozwój ośrodka o charakterze targowym.Jednocześnie rozwijała się organizacja miejska.

W XV i XVI w. Warka słynęła ze znakomitych rzemieślników, rozwijały się zwłaszcza branże szewska i piwowarska. Już w 1478 r. Bolesław V, książę mazowiecki, dał rajcom Warszawy przywilej na wyłączną sprzedaż wareckiego piwa. Pod koniec XVI w. w mieście nad Pilicą gościł włoski kardynał Henryk Gaetano, który stał się bohaterem znanej w Europie anegdoty o wareckim trunku.

W XVII w. Warka posiadała aż siedem kościołów. Miasto jednak znacząco ucierpiało podczas rokoszu Zebrzydowskiego oraz II wojny północnej, często padało pastwą pożarów; nastąpiło zahamowanie rozwoju gospodarczo-demograficznego. XVIII-wieczna Warka to biedne miasteczko. W 1795 r. miejscowość znalazła się  w zaborze pruskim, w 1815 r. zaś w zaborze rosyjskim.

W latach 20. XIX w. stacjonowały tu jednostki artyleryjskie, czyli tzw. rakietnicy. W 1863 r. w rejonie Warki szereg potyczek z Rosjanami stoczył oddział powstańczy podpułkownika Władysława Kononowicza.

W końcu XIX w. w Warce powstała Fabryka Okuć Budowlanych „Bracia Lubert”. Na początku XX w. zorganizowano straż ogniową i orkiestrę miejską. W latach 1915-1918 stworzono podwaliny pod nowoczesny samorząd terytorialny. W okresie międzywojnia nastąpił postęp w wielu dziedzinach życia samorządowego oraz społeczno-gospodarczego; w 1934 r. Warka znalazła się na trasie szerokotorowej Warszawa-Radom-Kraków.

W czasie II wojny światowej Niemcy wymordowali większość miejscowych Żydów, a miasto, znajdujące się w strefie tzw. przyczółka warecko-magnuszewskiego, uległo nieomal całkowitemu zniszczeniu. Po wojnie podniosło się z ruin; stało się ważnym ośrodkiem przemysłowym. Tradycję fabryki Lubertów kontynuowała Fabryka Urządzeń Mechanicznych, zbudowano Winiarnię i nowoczesny Browar. Okres transformacji ustrojowej przyniósł ze sobą m.in. upadek Fabryki Urządzeń Mechanicznych. Po 1990 r. rozbudowano infrastrukturę miejską. Warka z każdym rokiem pięknieje; jej wizytówkami są m.in. plac Stefana Czarnieckiego i ulica Senatorska.

Z miastem nad Pilicą związanych jest wiele postaci historycznych, m.in. Andrzej Święcicki – autor najstarszego opisu Mazowsza; Mikołaj Zieleński – organista i kompozytor przełomu renesansu i baroku, Adam Jarzębski – muzyk i kompozytor polskiego baroku; Kazimierz Pułaski – bohater Polski i Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej; Piotr Wysocki – bohater nocy listopadowej; Władysław Matlakowski – lekarz, etnograf i pisarz.